Współcześnie giełda papierów wartościowych zupełnie nie przypomina tej, którą znamy z popularnych filmów takich jak Wall Street Olivera Stone'a. Można sobie zadać pytanie: skoro tak wielka zmiana nastąpiła od lat 80 ubiegłego wieku (wspomniany film pochodzi z 1987 roku), to jak mogła wyglądać pierwsza giełda papierów wartościowych? W tym artykule można przeczytać krótko o tym, jak powstawała prawdopodobnie pierwsza giełda papierów wartościowych na świecie i kiedy prawdopodobnie obliczony został pierwszy indeks giełdowy.
W artykule Krótka historia powstania prawdopodobnie pierwszej "spółki akcyjnej" - VOC - Holenderska Kompania Wschodnioindyjska wspominałem o tym, w jaki sposób dochodziło do kupna/sprzedaży akcji jednej z największych (o ile nie największej) w historii korporacji międzynarodowej. Obrót akcjami ani instrumentami pochodnymi nie należał w tamtych czasach do rzeczy prostych. Brakowało instytucji giełdy finansowej, czyli jednego miejsca, w którym można zawierać transakcje dotyczące instrumentów finansowych. Na początku XVII giełdy same w sobie były znane, wszak giełda jest nieodłączną częścią handlu. Handel zaś towarzyszy ludziom tak długo jak długo istnieje człowiek. Starożytni Sumerowie żyjący między dwoma rzekami - Tygrysem i Eufratem wytwarzali dobra, które znajdowane są przez archeologów u granic Egiptu i Indii, więc nie obcy musiał być im handel dalekosiężny. Wynaleźli system miar i wag oraz rozliczenia prowadzili w srebrze i złocie. Ich zastępcy na Bliskim Wschodzie – Amoryci skupieni po podporządkowaniu Mezopotamii wokół Babilonu również dużą wagę przykładali do handlu. Świadczyć o tym mogą zapisy o prawie handlowym, zasadach wymiany handlowej czy też pożyczkach zawarte w Kodeksie Hammurabiego. To tam jak i w innych zakątkach świata – w Egipcie i Fenicji, Chinach i Indiach, Grecji i Rzymie na lokalnych bazarach i jarmarkach wykształcały się mechanizmy rynkowe[1]. Początków giełdy można więc szukać w starożytnej Mezopotamii, ale to właśnie w ostatnim z wymienionych, w Imperium Rzymskim upatruje się początków giełdy pieniężnej funkcjonującej jako collegia mercatorum[2],[3]. W średniowiecznym Rzymie również pojawia się pierwszy weksel (XII wiek)[4], którego rozwój i wzrost popularności był jedną z przyczyn powstania pierwszych banków handlowych u schyłku Feudalizmu. Pod koniec XVI wieku (w 1586 roku) powstał pierwszy bank handlowy – Casa di San Giorgio w Genui, a przez następne ćwierć wieku kolejne w Wenecji, Mediolanie oraz Amsterdamie (1609 r.)[5]. Powstanie pierwszych komercyjnych giełdy towarowych datuje się na XV wiek – Brugia (1409), Antwerpia (1460) i Lyon (1462)[6]. Ta w Antwerpii uważana jest za pierwszą giełdę historii. Od momenty powstania stale zwiększała wolumen wymiany i w wyniku istotnego wzrostu wolumenu zawieranych transakcji w 1531 giełda otrzymała nowy budynek, który stał się pierwszym miejscem stworzonym z przeznaczeniem do zawierania transakcji handlowych. Ówcześnie odbywał się tam głównie handel towarami (w większości zbożem), wekslami i obligacjami[7].
Rozwój giełd i banków, rozwój holenderskiego handlu, powstanie pierwszej ogromnej spółki akcyjnej oraz obrót akcjami VOC i instrumentami pochodnymi bazującymi na cenie akcji tej spółki ostatecznie doprowadziły do powstania miejsca, które dziś uznawane jest za pierwszą giełdę papierów wartościowych. W 1607 roku rząd Amsterdamu nakazał budowę giełdy na wzór tej z Antwerpii i 1 sierpnia 1611 roku oficjalnie ją otworzył. Budynek powstawał z zamysłem otwarcia stałego miejsca handlu w Amsterdamie, gdzie również znalazło się jedno miejsce przeznaczone do zawierania transakcji finansowych i obrotu papierami wartościowymi[8].
Idea emisji i handlu papierami wartościowymi rozwijała się na całym świecie i przez kolejne setki lat przeżywając wzloty i upadki rozwinęła się do postaci znanych współcześnie giełd papierów wartościowych. Jednym z bardziej charakterystycznych symboli współczesnych giełd są indeksy giełdowe. Powstały w celu zobrazowania zmian cen wąskiej grupy wybranych lub największych spółek na rynku i taka jest ich główna (choć nie jedyna) funkcja do dziś – funkcja informacyjna. Prawdopodobnie pierwszym obliczonym indeksem (3 lipca 1884 r.) był Dow Jones Railroad Average dziś znany jako Dow Jones Transportation Average[9]. Wraz ze wzrostem ilości spółek listowanych na giełdach i rozwojem samych giełd ilość indeksów na świecie rosła. Wraz z upowszechnionym dostępem do komputerów obliczanie cen stało się znacznie prostsze. Dziś indeksy giełdowe nie służą jedynie jako nośnik informacji o cenach, trendach lub sytuacji rynkowej, ale również stanowią odniesienie potrzebne do oceny efektywności w zarządzaniu aktywami, a również źródło inwestycji np. w fundusze ETF[10] naśladujące zmianę wyceny konkretnego indeksu lub poprzez tzw. inwestowanie indeksowe, czyli kupowanie i sprzedawanie akcji spółek będących w składzie konkretnego indeksu[11].
Źródła:
Tekst jest fragmentem pracy dyplomowej: M. Trętowski, Inwestycje alternatywne w metale szlachetne. Warszawa: Szkoła Główna Handlowa w Warszawie 2023.
[1]R. Matera, J. Skodlarski, Gospodarka i handel dalekosiężny w starożytności. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 2003. Przegląd nauk historycznych 2003, R. II, nr 1(3). Artykuły, studia i rozprawy s. 5-25.
[2]Łac. zebranie kupców.
[3]P.Z. Żukowski, Wymiana międzynarodowa w okresie przedkapitalistycznym. Białystok: Polskie Towarzystwo Ekonomiczne 2018. Współczesne problemy ekonomiczne w badaniach młodych naukowców, Tom II, Zarządzanie organizacją, finanse i inwestycje s. 72.
[4]M. Tatoj, Weksle jako inwestycje krótkoterminowe. Katowice: Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach 2005. Studia Ekonomiczne / Akademia Ekonomiczna w Katowicach nr 33 s. 379.
[5]A. Stolarska, Powstanie I rozwój bankowości centralnej. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 2004. Roczniki Nauk Społecznych, Tom 32, Nr 3 Ekonomia i zarządzanie s. 153.
[6]A.M. Fleckner, K.J. Hopt, Stock Exchange Law: Concept, History, Challenges. Hamburg: Max Planck Institute for Comparative and International Private Law 2013. Max Planck Private Law Research Paper No. 14/4, Virginia Law & Business Review, vol. 7, no. 3 s. 525.
[7]G. Poitras, From Antwerp to Chicago: The History of Exchange Traded Derivative Security Contracts. Auxerre: Éditions Sciences Humaines 2009. Revue d’Histoire des Sciences Humaines 2009/1 No 20, L’institutionnalisation de l’économie financière: perspectives historiques s. 11-12
[8]L.O. Petram, The world’s first stock exchange: how the Amsterdam market for Dutch East India Company shares became a modern securities market, 1602-1700. Amsterdam: University of Amsterdam 2011. s. 30.
[9]T. Miziołek, (2014) Poznaj najstarszy indeks akcji [online]. Puls Biznesu. [Dostęp: 20.05.2023]. Dostępny w: https://www.pb.pl/poznaj-najstarszy-indeks-akcji-772191
[10]ETF (ang. Exchange-traded fund) - Otwarte fundusze inwestycyjne notowane na giełdzie.
[11]mBank Biuro Maklerskie, (bez daty) Indeksy giełdowe – do czego służą, czym się różną i jak się je oblicza? [online]. mBank Biuro Maklerskie. [Dostęp: 20.05.2023]. Dostępny w: https://mdm.pl/bm/newsarticle/2
Obraz:
Autorstwo: Pierre Fouquet Junior na podstawie rysunku autorstwa Hermana Schoutena
Link: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/5a/Fouquet%2C_Pierre_%281729-1800%29%2C_Afb_010094003580.jpg
Informacja o autorstwie obrazu: https://inter-antiquariaat.nl/en/antiques/miscellaneous/miscellaneous-before-1880/amsterdam-stock-exchange-1783/