Artykuł traktuje o momencie, w którym najprawdopodobniej po raz pierwszy ludzie mieli styczność ze spółkami udziałowymi, które strukturą i organizacją przypominały dzisiejsze spółki akcyjne [1].
Na początku XVII wieku, 20 marca 1602 roku w Holandii powołana została do życia uważana za pierwszą spółkę akcyjną (i jednocześnie największą światową korporację w historii[2]) Zjednoczona Kompania Wschodnioindyjska (niderl. Vereenigde Oostindische Compagnie, VOC).
Holenderska Kompania Wschodnioindyjska została powołana na mocy decyzji parlamentu holenderskiego po zrzeszeniu się wielu kupców i handlarzy, którzy zdecydowali się połączyć siły zamiast ze sobą konkurować. Stany generalne, czyli parlament Niderlandów udzieliły w tamtym czasie nowo powołanej spółce wielu patentów i przywilejów, a właściwie zapewniły monopol na handel morski w obszarze na wschód od Przylądka Dobrej Nadziei. Kompania za sowitą opłatą otrzymała wyłączne prawa handlu z każdym odkrytym terenem na 21 lat[3].
Pierwsze udziały VOC akcjonariusze nabywali wpisując się do ksiąg subskrypcyjnych dostępnych w sześciu izbach Kompanii nabywając tym samym udziały konkretnej izby będącej częściowo niezależnym oddziałem VOC. Samo budowanie księgi subskrypcyjnej zakończyło się dużym sukcesem, a handel udziałami zaczął się niedługo po zamknięciu procesu jej budowania[4],[5].
Zjednoczona Kompania Wschodnioindyjska nie wyemitowała certyfikatów akcji, więc kupno lub sprzedaż udziałów wyglądały nieco inaczej niż współcześnie. Ich właściciel chcąc je odsprzedać musiał udać się wraz z zainteresowanym kupnem do „oddziału” VOC i poprosić miejscowego księgowego o przeniesienie udziałów na konto kupującego w księdze kapitałowej spółki. Odbywało się to po sprawdzeniu i zaakceptowaniu transakcji przez dwóch dyrektorów spółki oraz wniesieniu odpowiednich opłat transakcyjnych.
Nie była to jednak jedyna forma handlu związana z udziałami lub ceną udziałów VOC. Już w 1607 roku u amsterdamskich notariuszy można było zawierać transakcje bazujące na cenie akcji Kompanii takie jak opcje, futures i repo. Instrumenty pochodne tego typu były znane wśród kupców zbożowych, którzy od połowy XVI wieku często używali w transakcjach kontraktów terminowych[6].
Źródła:
Tekst jest fragmentem pracy dyplomowej: M. Trętowski, Inwestycje alternatywne w metale szlachetne. Warszawa: Szkoła Główna Handlowa w Warszawie 2023.
[1]J. Dąbrowska, O początkach spółki akcyjnej. Warszawa: Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego 2019. Zeszyty Prawnicze Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego Nr 19.4/2019 s. 7-8.
[2]J. Desjardins, (2017) The Most Valuable Companies of All-Time [online]. Visualcapitalist.com. [Dostęp: 04.05.2023]. Dostępny w: https://www.visualcapitalist.com/most-valuable-companies-all-time/
[3]W.O. Dijk, Seventeenth-century Burma and the Dutch East India Company 1634-1680. Singapur: Singapore University Press 2006. s. 58-60.
[4]Właściwie przedmiotem obrotu było prawo do inwestowania w spółkę. VOC nigdy nie wyemitowało certyfikatów akcji, a ostatnia rata subskrypcji przypadała na rok 1606 (budowanie księgi subskrypcyjnej zakończyło się 31 sierpnia 1602 roku).
[5]L.O. Petram, The world’s first stock exchange: how the Amsterdam market for Dutch East India Company shares became a modern securities market, 1602-1700. Amsterdam: University of Amsterdam 2011. s. 17-19.
[6]Ibidem, s. 18-20.
Zdjęcie wygenerowane przy użyciu narzędzia dostępnego pod adresem: https://www.promeai.com/ai-image-generation prompt: "first in the history public corporation created by dutch sailors"